Media donoszą, że niektóre podmioty sektora bankowego kierują pisma do swoich klientów – kredytobiorców złotówkowych – z prośbą o podpisanie aneksu w związku z planowaną likwidacją wskaźnika WIBOR. Czy należy podpisywać taki aneks?
Na wstępie należy powiedzieć, że istotnie Rząd zapowiedział likwidację wskaźnika WIBOR i zastąpienie go wskaźnikiem WIRD. Na obecnym etapie jednakże są to tylko zapowiedzi, które nie znalazły jeszcze odzwierciedlenia w projektach ustaw czy rozporządzeń (stan na 04.11.2022 r.).
Niemniej należy odnotować, że prace rozpoczęła narodowa grupa robocza ds. reformy wskaźników referencyjnych (NGR), powołana w związku z planowaną reformą wskaźników referencyjnych. NGR opublikowało tzw. Mapę Drogową procesu zastąpienia wskaźników referencyjnych WIBOR i WIBID przez indeks WIRON. Główne założenia ww. Mapy Drogowej to „gotowość do zaprzestania kalkulacji i publikacji Stawek Referencyjnych WIBID i WIBOR” oraz „konwersja istniejących umów i instrumentów stosujących WIBOR” do końca 2025 r.
Podkreślić jednak należy, że rezultaty prac NGR nie muszą koniecznie przełożyć się jeden do jednego na konkretne regulacje prawne. Na obecnym etapie są to wyłącznie propozycje i nie sposób przewidywać jaką decyzję ostatecznie podejmie Rząd.
Skądinąd warto odnotować, że w skład NGR wchodzą członkowie władz takich podmiotów jak GPW Benchmark S.A. (administrator wskaźników WIBID i WIBOR), Polskiego Funduszu Rozwoju, Narodowego Banku Polskiego, Ministerstwa Finansów, Komisji Nadzoru Finansowego oraz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Przewodniczącym NGR jest Brunon Bartkiewicz, a więc Prezes Zarządu ING Banku Śląskiego jako przedstawiciel sektora bankowego. Dość powiedzieć, że większość ww. podmiotów w dotychczasowych sporach konsumentów z bankami wykazywały stanowisko co do zasady korzystne dla sektora bankowego. Do propozycji NGR należy zatem podchodzić z dużą dozą ostrożności.
Konkludując ten wątek, należy wskazać, że kwestia zastąpienia wskaźnika WIBOR innym wskaźnikiem pozostaje aktualnie w sferze planów i przypuszczeń. Ostateczny kształt zapowiedzianych rozwiązań poznamy dopiero w bliżej nieokreślonej przyszłości.
Warto także odnotować, że proponowanie aneksów może wynikać z regulacji rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 08.06.2016 r. (BMR). Z przepisów rozporządzenia wynika, że każdy podmiot nadzorowany, który stosuje wskaźniki referencyjne (a więc np. bank) zobowiązany jest do przygotowania rzetelnego planu, który określi działania na wypadek istotnej zmiany lub zaprzestania opracowywania stosowanego wskaźnika referencyjnego. W utartej praktyce rynkowej taki plan określa się „planem awaryjnym”. „Plan awaryjny” powinien wyznaczać alternatywny wskaźnik referencyjny i tak realizację „planu awaryjnego” być może postrzega sektor bankowy.
Na obecnym etapie trudno jednak jednoznacznie wskazać ze stuprocentową pewnością jaki wskaźnik zastąpi wskaźnik WIBOR (aczkolwiek najprawdopodobniej będzie to WIRON), a jeśli nawet kiedy to się stanie. Skądinąd, jeżeli dojdzie do zastąpienia wskaźnikiem WIBOR wskaźnikiem WIRON to i tak aktualny pozostanie obowiązek przygotowania alternatywnego wskaźnika referencyjnego, względem wskaźnika WIRON.
Należy także odnotować, że w przypadku LIBOR Komisja Europejska zdecydowała, że w jego miejsce został wprowadzony wskaźnik SARON. W związku z powyższym, zgodnie ze stanowiskiem KNF zmiana ta nie wymaga aneksowania umów.
Czy na analogiczną interwencję odnośnie zastąpienia WIBOR innym wskaźnikiem zdecyduje się polski ustawodawca? (WIBOR jest wskaźnikiem stosowanym wyłącznie w Polsce, stąd raczej nie ma podstaw, aby działania w tym zakresie podejmowała Komisja Europejska). Na obecnym etapie możemy jedynie przewidywać.
To wszystko pozwala stwierdzić, że podpisywanie na obecnym etapie jakichkolwiek aneksów związanych z planowaną likwidacją WIBOR jest co najmniej przedwczesne. Co więcej, dotychczasowa praktyka sektora bankowego wskazuje, że proponowane aneksy są często niekorzystne, a fakt ich podpisania jest wykorzystywany przez banki w ewentualnych sporach, jako argument na niekorzyść konsumentów. Co więcej, banki mogą zawrzeć w aneksach różnego rodzaju rozwiązania prawne mające negatywny wpływ na sytuację konsumenta, zabezpieczające zarazem sytuację banku w przypadku zaprzestania publikacji wskaźnika WIBOR.
Trzeba też z całą stanowczością podkreślić, że odmowa podpisania aneksu w żadnej mierze nie może stanowić podstawy do wypowiedzenia umowy kredytowej. Tym, zgodnie z art. 75 ust. 1 ustawy Prawo bankowe może być wyłącznie niedotrzymanie przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo utrata przez kredytobiorcę zdolności kredytowej.
Nawet gdy już dojdzie do likwidacji wskaźnika WIBOR to nie oznacza to automatycznie obowiązku podpisania aneksu przez kredytobiorcę. W najgorszym wypadku doprowadzić to może to wygaśnięcia umowy, ale nie z racji jej wypowiedzenia, ale z uwagi np. na następczą niemożliwość świadczenia.
Reasumując, do proponowanych przez banki aneksów należy podchodzić z dużą dozą ostrożności, a ostateczną decyzję podjąć po konsultacji z prawnikiem.
